Η ελληνική Χριστουγεννιάτικη παράδοση
Τα κάλαντα στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, υπάρχουν πολλά Χριστουγεννιάτικα έθιμα παρόμοια μα ταυτόχρονα και κάπως διαφορετικά από τη Δύση. Όπως για παράδειγμα το έθιμο της παραμονής των Χριστουγέννων όπου τα παιδιά πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι προσφέροντας ευχές και τραγουδώντας τα κάλαντα, ξεκινώντας νωρίς το πρωί και τερματίζοντας αργά το απόγευμα. Τα παιδιά συνοδεύουν συνήθως τα τραγούδια τους με μεταλλικά τρίγωνα και μικρά πήλινα τύμπανα. Τα κάλαντα ακολουθούν ανταμοιβές εκτίμησης που τις περισσότερες φορές είναι είτε γλυκά, είτε χρήματα. Υπάρχουν τρία διαφορετικά κάλαντα στην Ελλάδα, συνοδευόμενα από ισάριθμες περιστάσεις: της παραμονής των Χριστουγέννων, της παραμονής της Πρωτοχρονιάς και της παραμονής των Θεοφανείων που είναι και τα λιγότερο δημοφιλή από τα δύο προηγούμενα. Τα κάλαντα μπορεί να έχουν ποικίλους στίχους που διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή αλλά κοινό γνώμονά τους αποτελούν οι δοξασίες και οι ευχές για την ευημερία του σπιτιού.
Τα ελληνικά Χριστούγεννα
Στην Ελλάδα, πριν από μερικές δεκαετίες, το Χριστουγεννιάτικο δέντρο δεν ήταν ανάμεσα στα παραδοσιακά ελληνικά έθιμα. Οι άνθρωποι συνήθιζαν να στολίζουν ένα μικρό, ξύλινο (και πολλές φορές και χειροποίητο) καραβάκι, το οποίο ενσωματώθηκε στην ελληνική παράδοση εξαιτίας του ναυτικού χαρακτήρα της. Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο έγινε κομμάτι της ελληνικής παράδοσης το 1883, στα πλαίσια μιας γενικότερης υιοθέτησης δυτικών προτύπων και συνηθειών από τους Έλληνες όπως επίσης και τα πολύχρωμα λαμπάκια που τοποθετούν στα μπαλκόνια ή στα σαλόνια και τα παράθυρά τους προκειμένου να προσθέσουν μια πινελιά γιορτινής διάθεσης αυτές τις άγιες μέρες. Ο στολισμός διαρκεί ως τις 7 Ιανουαρίου, την ημέρα του Αγίου Ιωάννη, την επομένη των Θεοφανείων.
Η παραμονή της Πρωτοχρονιάς
Οι Έλληνες συνηθίζουν να ανταλλάσσουν δώρα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος Βασίλης φέρνει τα δώρα και τα αφήνει κάτω από το δέντρο για τα παιδιά. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι Έλληνες αφήνουν ένα πιάτο γεμάτο γλυκά και άλλες λιχουδιές για τον Άγιο Βασίλη. Παρόλα αυτά, ο Άγιος Βασίλης δεν είναι ο ίδιος με τον λεγόμενο Santa Claus των Άγγλων, καθώς κατάγεται από την Καισαρεία και όχι από τη Βόρια Ευρώπη..
Ελληνικές Χριστουγεννιάτικες λιχουδιές
Τα γεύματα των Χριστουγέννων αποτελούν μεγάλο κομμάτι της γενικότερης χριστουγεννιάτικης παράδοσης. Οι Έλληνες φτιάχνουν τα γλυκά τους πρώτα από όλα, επειδή σε πολλές περιοχές της χώρας τα γλυκά είναι συνυφασμένα με την ευτυχία και τη φιλοξενία. Η ετοιμασία τους ξεκινά συνήθως το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου, τότε που είναι πιο διάχυτη η χριστουγεννιάτικη διάθεση. Τα πιο δημοφιλή γλυκά είναι τα μελομακάρονα και οι κουραμπιέδες για τα Χριστούγεννα και φυσικά η βασιλόπιτα για την Πρωτοχρονιά.
Η βασιλόπιτα κόβεται την πρώτη μέρα του νέου έτους και όποιος κερδίσει το φλουρί που είναι κρυμμένο μέσα της αναμένεται να έχει μια καλή χρονιά και πιθανότατα και κάποιο δώρο.
Κατά τη διάρκεια του οικογενειακού γεύματος την ημέρα των Χριστουγέννων, οι Έλληνες συνήθως τρώνε ψητή γαλοπούλα γεμισμένη με καρύδια, κουκουνάρι και σταφίδες. Σε ορισμένες περιοχές τρώνε επίσης ψητό γουρουνάκι με πατάτες, σαλάτες και σούπες. Το αρνάκι φρικασέ, ένα πιο απλό πιάτο, είναι και αυτό ανάμεσα στα δημοφιλή για το χριστουγεννιάτικο δείπνο.
Πρωτοχρονιάτικα έθιμα
Παρόλο που το χαρακτηριστικότερο έθιμο για την Πρωτοχρονιά στην Ελλάδα είναι η βασιλόπιτα με το φλουρί, υπάρχουν και άλλα έθιμα γι αυτή τη σημαντική ημέρα. Μετά από την αλλαγή του χρόνου, οι Έλληνες σπάνε ένα ρόδι στο κατώφλι του σπιτιού (συνήθως σε σακούλα για να μη λερώσει ο χυμός του ροδιού) καθώς το φρούτο αυτό είναι συνυφασμένο με την τύχη και την ευημερία.
Αν η Πρωτοχρονιά δεν γιορταστεί στο σπίτι, αλλά έξω, η επιστροφή συνοδεύεται με την είσοδο στο σπίτι με το δεξί πόδι, γιατί η κίνηση αυτή θεωρείται πως φέρνει καλοτυχία.
Κατά την αλλαγή του χρόνου οι Έλληνες σβήνουν τα φώτα και τα ξανανοίγουν μερικά δευτερόλεπτα αργότερα. Η κίνηση αυτή συμβολίζει την καινούρια αρχή. Ανοίγουν επίσης και ένα μπουκάλι σαμπάνια, ένα σχετικά καινούριο έθιμο για εκείνη τη νύχτα.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς αλλά και την πρώτη ημέρα του έτους, δεν υπάρχει συγκεκριμένο φαγητό που θα πρέπει να ετοιμαστεί, παρόλο που το τραπέζι θα πρέπει να είναι πλούσιο και γεμάτο – η ευημερία είναι πάντα το ζητούμενο της νέας χρονιάς και ένα γεμάτο τραπέζι είναι συνώνυμο της καλής τύχης και του πλούτου του σπιτιού.
Στην ηπειρωτική χώρα και στα νησιά των Κυκλάδων, οι Έλληνες ετοιμάζουν ένα πιάτο με διάφορα αγαθά, που περιλαμβάνουν φρούτα, μέλι, καρπούς (αμύγδαλα και καρύδια) και γλυκά και τρώνε από αυτό την πρώτη η μέρα του χρόνου.
Το τέλος των γιορτών και των εορτασμών
Η περίοδος των χριστουγεννιάτικων εορτών τελειώνει στην Ελλάδα με τα Θεοφάνεια, στις 6 Ιανουαρίου. Τα Θεοφάνεια, γνωστά και ως Φώτα, είναι συνδεδεμένα με την ευλογία των υδάτων και σε μερικές πόλεις μπορεί να είναι ιδιαίτερα φαντασμαγορικά ως προς τον εορτασμό τους. Ο πρώτος καθαγιασμός λαμβάνει χώρα στην εκκλησία την παραμονή της γιορτής. Έπειτα, ο ιερέας πηγαίνει από σπίτι σε σπίτι κρατώντας ένα σταυρό και ένα κλαδάκι βασιλικού. Καθώς περνά από κάθε σπίτι, χρησιμοποιεί τον βασιλικό για να ραντίσει και άρα να ευλογήσει όλους τους χώρους του σπιτιού.
Ο μεγάλος καθαγιασμός όμως, λαμβάνει χώρα την επόμενη ημέρα, στις 6 Ιανουαρίου, όπου οι Έλληνες μαζεύονται σε λιμάνια, παραλίες, όχθες ποταμών και λίμνες ή ακόμη και σιντριβάνια προκειμένου να καθαγιάσουν τα ύδατα και να ζητήσουν καλά ταξίδια σε ήρεμες θάλασσες, υγεία και ευημερία. Στο τέλος κάθε τελετής, ο ιερέας πετά ένα σταυρό στο νερό, ευλογώντας το κατ’ αυτό τον τρόπο. Έπειτα, οι τολμηροί – κυρίως οι νεότεροι – βουτούν στο συνήθως παγωμένο νερό και συναγωνίζονται στην ανάκτηση του σταυρού. Εκείνος που θα φέρει το σταυρό στην επιφάνεια θα γίνει κοινωνός καλής τύχης και υγείας για ολόκληρη τη χρονιά.
Όταν έρχεται το Καλό, το Κακό πρέπει να φύγει και να κρυφτεί στο σκοτάδι όπου και συνεχίζει να επιβιώνει και να μεγαλώνει. Αυτό συμβαίνει όταν οι καλικάντζαροι, τα μικρά μαύρα, μαλλιαρά τέρατα που ανεβαίνουν στη γη λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, αναγκάζονται να κατέβουν πάλι στα έγκατα της γης πριν από τον καθαγιασμό των Θεοφανίων. Ο θρύλος των καλικάντζαρων είναι πολύ κοινός στην Ελλάδα, ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι τα πλάσματα αυτά είναι συνυφασμένα με οτιδήποτε κακό και μοχθηρό.
Τα σχολεία κλείνουν στις 23 Δεκεμβρίου και ανοίγουν πάλι στις 8 Ιανουαρίου!!!
Το παραπάνω κείμενο είναι μεταφρασμένο από το αντίστοιχο αγγλικό που παρουσιάσαμε στα πλαίσια του προγράμματος Comenius και αναρτήσαμε στην ιστοσελίδα https://seethesea.wikispaces.com/ για να κάνουμε γνωστά τα έθιμα των ελληνικών Χριστουγέννων στα μέλη των συμμετεχόντων χωρών.
Ετικέτες Technorati:
Comenius
